Deze web app neemt u mee naar twaalf locaties in Zwolle die door Gerard Ter Borch en zijn halfzus Gesina in de 17
de eeuw getekend zijn. Hierdoor kijkt u door de ogen van Ter Borch naar de historische Zwolse binnenstad.
Toen Gerard ter Borch in 1617 werd geboren – de precieze datum kennen we niet, omdat het doopboek uit die tijd er niet meer is – woonde zijn familie al heel lang in Zwolle. Met een woonhuis in de Sassenstraat en een buitenhuis even buiten de stad was de familie zo Zwols als wat.
Aankomst bij het buitenhuis, mogelijk ‘De Ramhorst’, 1661 – Gesina ter Borch. Rijksmuseum, Amsterdam
Gerards vader, die dezelfde voornaam had, schilderde zelf ook. Aandacht voor tekenen en schilderen was er dus van huis uit. Vader stimuleerde het tekentalent van al zijn kinderen, niet alleen van de jonge Gerard.
Boottochtje op de singelgracht van Zwolle, ca. 1655 – Harmen ter Borch, halfbroer van Gerard. Rijksmuseum, Amsterdam
Gerards vader trouwde drie keer. Uit deze huwelijken zijn dertien kinderen geboren, van wie Gerard jr. de oudste was. Van deze kinderen bleef uiteindelijk Gesina als ongehuwde dochter het ouderlijk huis in de Sassenstraat bewonen, tot haar dood in 1690.
Memorieportret van Moses ter Borch, 1667-1669 – Gerard en Gesina ter Borch. Rijksmuseum, Amsterdam
Vader Ter Borch heeft de roem van zijn zoon als schilder nog meegemaakt. Gerard jr. werd in zijn tijd vooral bekend om de wijze waarop hij kledingstoffen in verf wist weer te geven. Schilder en schrijver Arnold Houbraken schreef hierover in 1721: 'bovenal het wit satijn zoo natuurlijk, dun en konstig […] dat het waarlijk satijn scheen te wezen'. Niet voor niets kregen de schilderijen van Ter Borch later de koosnaam 'satijntjes'.
Na zijn huwelijk met de Deventerse Geertruit Condewijn in 1654 verhuisde Gerard jr. naar Deventer. Hij combineerde daar zijn beroep als schilder met een functie in het stadsbestuur. In 1681 ging het bergafwaarts met zijn gezondheid. Op 6 december van dat jaar overleed hij. Twee dagen later werd Gerard vanuit Deventer naar Zwolle overgebracht om daar in het familiegraf bijgezet te worden. Gesina schreef bij die gelegenheid een grafschrift met een veelzeggend begin: 'Hieronder leydt een werelts wonder, heel vermaert in alle lant, daer sijn kunst reght was bekant'.
'De Magistraat', groepsportret Deventer stadsbestuur, 1667 – Gerard ter Borch. Gemeente Deventer
Uit deze regels spreekt Gesina’s grote bewondering voor haar halfbroer. De waardering was blijkbaar wederzijds, want Gesina heeft model gestaan voor veel van Gerards werken. Ze beleefde overigens ook zelf plezier aan schilderen en tekenen. Er zijn tientallen tekeningen van haar bewaard gebleven.
Meisje voor de spiegel – Gerard ter Borch. Vermoedelijk model: Gesina ter Borch. Rijksmuseum, Amsterdam
De schilderijen van Gerard ter Borch jr. zijn over de hele wereld verspreid geraakt. Het werk van deze 'Rembrandt' van het oosten is vandaag de dag te zien in de belangrijkste musea.
Zelfportret van Gerard ter Borch, ca. 1668. Mauritshuis, Den Haag
Voordat Gerard professioneel begon te schilderen had hij veel schetsen en tekeningen gemaakt. In zijn geboortestad Zwolle en op het platteland eromheen vond hij zijn ‘oefenmateriaal’. Van de meeste tekeningen die Gerard in de jaren 30 van de 17
de eeuw maakte van stadsgezichten kon de locatie worden bepaald. Deze locaties vormen de basis voor de historische route in deze web app. De pentekeningen van Gerard worden aangevuld met enkele gekleurde penseeltekeningen van zijn halfzus Gesina.
Met dank aan:
- Historisch Centrum Overijssel
- Deventer Verhaal
- Rijksmuseum, Amsterdam
- Mauritshuis, Den Haag
- Jeroen Keep Fotografie
- IQ-Media
Verhalen van vroeger geven betekenis aan het leven van nu en inspireren voor morgen.
Elk verhaal is de oorsprong voor een nieuw verhaal.
Het verhaal van Zwolle is niet één verhaal.
Het zijn allemaal verhalen.
Ons verhaal
Jouw verhaal
Allemaal Zwolle
